Leren = begrijpen + onthouden + toepassen

Laten we eerlijk zijn: als leraar wil je meer dan dat leerlingen een definitie kunnen opdreunen of een trucje herhalen. Je wilt dat ze begrijpen waarom iets werkt, onthouden wanneer het relevant is, en toepassen hoe het moet — ook in nieuwe situaties. Denk aan natuurkunde: het gaat niet alleen om het verschil tussen een serie- en parallelschakeling, maar ook om herkennen in welk type schakeling een situatie past, en waarom.

En daar zit meteen de uitdaging: begrip beklijft vaak minder goed dan we zouden willen. Wat vandaag nog helder lijkt, is volgende week – laat staan volgende maand – vervaagd. En veel lesmethodes werken dit onbedoeld in de hand, omdat ze vooral inzetten op geblokte instructie en oefening: een onderwerp per keer, in nette volgorde, zonder al te veel ruis.

Maar wat als die ruis juist het geheim is?

Het onderzoek van Sana en Yan (2022) combineert twee beproefde principes uit de leerpsychologie: retrieval practice (oefentoetsing) en interleaving (gevarieerd oefenen). Retrieval practice betekent dat leerlingen actief informatie uit hun geheugen oproepen, bijvoorbeeld door een quiz of oefentoets te maken (dat zijn no-stakes toetsen bedoeld om beter te leren en niet om na te gaan wat geleerd is). Interleaving houdt in dat je verschillende onderwerpen die wel aan elkaar gelieerd zijn zoals verschillende expressionistische schildertechnieken) door elkaar oefent, in plaats van telkens één onderwerp helemaal af te ronden voordat je doorgaat.

Beide strategieën zijn op zichzelf al bewezen effectief, maar in deze studie zijn ze gecombineerd én toegepast in het echte klaslokaal. Geen labsetting met deelnemers, maar gewone leerlingen en docenten op een middelbare school in Canada. Dat maakt de resultaten des te relevanter voor de onderwijspraktijk.

Wat deden ze precies?

In dit onderzoek kregen middelbare scholieren in acht klassen (leerjaar 3 tot en met 6, verspreid over vakken als biologie, natuurkunde en scheikunde) vier weken lang aan het eind van de week een korte quiz. Die duurde niet langer dan 10 tot 12 minuten. Voor elk van die quizzen selecteerden de docenten drie begrippen die in die week behandeld waren en die leerlingen vaak lastig vinden. De ene helft van de quizzen bood de vragen aan in geblokte volgorde — eerst alle vragen over begrip A, dan over begrip B, enzovoort. De andere helft presenteerde de vragen in vervlochten volgorde, waarbij de begrippen door elkaar stonden.

Een maand na de laatste quiz kregen alle leerlingen onverwachts een toets over de behandelde begrippen. De resultaten waren duidelijk: begrippen die geoefend waren met een quiz, werden beter onthouden dan begrippen die niet geoefend waren. En nog sterker: begrippen die via vervlochten quizzen geoefend waren, bleken het beste beklijfd te zijn. De leerwinst van deze strategie was aanzienlijk, ook vergeleken met veel andere interventies in het onderwijs.

“Maar het voelde moeilijk!”

Opmerkelijk genoeg vonden leerlingen de vervlochten quizzen moeilijker en scoorden ze daar aanvankelijk lager op dan op de geblokte quizzen. Dat lijkt misschien een probleem, maar is het niet. Juist dat gevoel van moeilijkheid — het moeten schakelen tussen begrippen, het steeds opnieuw activeren van kennis — blijkt een krachtig ingrediënt voor duurzaam leren. Robert en Elizabeth Bjork noemen dat desirable difficulties (wenselijke moeilijkheden): een moeilijkheid die juist bijdraagt aan het leerproces. De hersenen moeten harder werken, en dat loont op de lange termijn. Leren dat moeiteloos aanvoelt, leidt vaak tot oppervlakkige kennis. Leren dat inspanning kost, beklijft beter.

Wat kun je hiermee in jouw klas?

Je hoeft geen radicale veranderingen door te voeren om van deze inzichten gebruik te maken. Het mooie van deze aanpak is juist de eenvoud. Begin bijvoorbeeld met het invoeren van een korte quiz aan het eind van elke lesweek. Die hoeft niet lang te zijn: tien tot twaalf minuten is voldoende. Kies drie begrippen die in die week aan bod zijn gekomen, bij voorkeur begrippen waarvan je weet dat leerlingen ze vaak verwarren of lastig vinden. Gebruik vragen die je al hebt — uit het boek, uit een toetsmap, of van eerdere toetsen — en presenteer ze in willekeurige, door elkaar gehusselde volgorde. Laat leerlingen de quiz maken zonder cijfer. Zie het niet als beoordeling, maar als een leeractiviteit. Geef ook niet meteen feedback; het actief ophalen van kennis is op zichzelf al effectief.

Als je dit vier weken lang doet, zal je merken dat leerlingen niet alleen meer onthouden, maar ook dieper gaan begrijpen. Het kost nauwelijks extra tijd of moeite, maar levert veel op.

Tot slot: kleine moeite, groot effect

Deze studie laat zien dat je met een minimale investering in tijd en moeite een grote impact kunt hebben op het leerproces van je leerlingen. Je hoeft het curriculum niet om te gooien, geen nieuwe methodes aan te schaffen, en geen extra scholing te volgen. Wat je wél moet doen, is regelmatig ruimte maken voor actieve verwerking. En dat begint bij iets eenvoudigs als een goed doordachte quiz.

Het vraagt misschien wat gewenning — van jou én van je leerlingen — maar de winst is het meer dan waard. Begrip groeit. Kennis blijft hangen. En het mooiste: je hoeft er geen lesuur voor op te offeren.

Abstract
Can interleaved retrieval practice enhance learning in classrooms? Across a 4-week period, ninth- through 12th-grade students (N=155) took a weekly quiz in their science courses that tested half of the concepts taught that week. Questions on each quiz were either blocked by concept or interleaved with different concepts. A month after the final quiz, students were tested on the concepts covered in the 4-week period. Replicating the retrieval-practice effect, results showed that participants performed better on concepts that had been on blocked quizzes (M=54%, SD=28%) than on concepts that had not been quizzed (M=47%, SD=20%; d=0.30). Interleaved quizzes led to even greater benefits: Participants performed better on concepts that had been on interleaved quizzes (M = 63%, SD = 26%) than on concepts that had been on blocked quizzes (d=0.35). These results demonstrate a cost-effective strategy to promote
classroom learning.

Sana, F., & Yan, V. X. (2022). Interleaving retrieval practice promotes science learning. Psychological Science, 33(5), 782–788. https://doi.org/10.1177/09567976211057507