Er was er eens… De kracht van verhalen

Hoewel wij weten welke leerstrategieën goed tot leren leiden, passen veel leerlingen die gewoon niet toe. Dit is niet raar, als je bedenkt dat ze ze waarschijnlijk niet geleerd hebben en zo ja, nauwelijks training krijgen in het gebruik ervan. Dit hebben Kim Dirkx c.s. (2019) die de leerstrategieën van leerlingen bekeken en Tim Surma c.s. (2018) die lerarenopleidingen onderzochten laten zien. Leerlingen daarentegen, gebruiken vaak bewezen ineffectieve leerstrategieën, zoals herlezen en markeren. Deze strategieën zijn in de ogen van leerlingen aantrekkelijk, omdat ze eenvoudig te gebruiken zijn en weinig inspanning of tijdsinvestering vergen. Bovendien geven ze een gevoel van vertrouwdheid met de stof (hé, ik herken dat) of perceptuele vloeiendheid (perceptual fluency), omdat zij vooral een beroep doen op het werkgeheugen en niet het langetermijngeheugen. Leerlingen denken daardoor dat ze meer onthouden, maar helaas is dit bedrog.

Een ander probleem is het feit dat het gebruik van ineffectieve leerstrategieën vaak gewoonte is geworden. Onlangs beschreef ik hoe verraderlijk oude gewoontes zijn. Ze kosten weinig inspanning, zijn bijna automatisch en kosten veel minder moeite dan het aanleren van nieuwe gewoontes zoals het gebruik van effectieve leerstrategieën (bijvoorbeeld ‘oefentoetsing’ en ‘gespreid leren’). Het gebruik van deze laatste categorie wordt verder belemmerd omdat deze strategieën behoren tot wat men wenselijke moeilijkheden (desirable difficulties; Bjork & Bjork, 2011) noemt: dingen die het leren lijken te bemoeilijken en vertragen. Sleutelwoord is ‘lijken’, omdat ze eigenlijk het tegenovergestelde bereiken.

Hoe krijg je leerlingen dan zo ver dat ze goede leerstrategieën willen aanleren? Luotong Hui en collega’s aan de Universiteit Maastricht (2021) deden juist hier onderzoek naar. In hun artikel beschrijven ze hoe zij probeerden gebruik te maken van narratieve (verhalende) video’s om de intentie om leerstrategieën te veranderen te stimuleren. Hun uitgangspunt was dat de normale didactische aanpak (vertellen hoe iets werkt en waarom het ‘moet’) niet blijkt te werken. Een narratief is – volgens Van Dale – een verhaal waarin ideeën en opvattingen worden verweven om anderen te overtuigen. De onderzoekers verdeelden studenten in drie groepen: de eerste groep kreeg een video te zien waarin ene Max en Linda vertelden over hun ervaringen met het veranderen van strategie en hoe dat voor hen had gewerkt (narratief). De tweede groep bekeek een video waarin Max en Linda uitlegden hoe de wetenschap achter de strategieën werkte en waarom ze dus effectiever waren (didactisch). De controlegroep kreeg een video te zien over handenarbeid (NB: ik heb moeite met zulke onzinnige controlecondities).

Wat vonden Hui en collega’s? Om te beginnen onderstreepte deze studie de waarde van verhalende en didactische video’s bij het verminderen van onjuiste overtuigingen over leerstrategieën en het stimuleren van intenties om deze te veranderen. Met name liet deze studie de kracht van de verhalende video zien om informatie over wenselijke moeilijkheden over te brengen. Uit dit onderzoek blijkt ook dat wij, naast het helpen van leerlingen bij het opdoen van kennis en vaardigheden over leerstrategieën, leerlingen meer zouden moeten ondersteunen bij het veranderen van hun gebruik van ineffectieve leerstrategieën. Ten slotte, suggereert deze studie dat een hogere identificatie van de leerling met de verhalende personages een hogere intentie om te veranderen oplevert.

Gezien het belang van het gebruik van effectieve leerstrategieën om leerresultaten te verbeteren, moedigen de resultaten van deze studie onderzoekers en praktijkmensen die streven naar verandering van leerstrategie aan om verhalen te ontwikkelen met zeer herkenbare karakters om de effectiviteit van hun interventies te verbeteren.

Referenties

Bjork, E., & Bjork, R. (2011). Making things hard on yourself, but in a good way: Creating desirable difficulties to enhance learning. Psychology and the Real World: Essays Illustrating Fundamental Contributions to Society, 2, 59-68.

Dirkx, K. J. H., Camp, G., Kester, L., & Kirschner, P. A. (2019). Do secondary school students make use of effective study strategies when they study on their own? Applied Cognitive Psychology, 33(5), 952-957. https://doi.org/10.1002/acp.3584

Hui, L. T., de Bruin, A. B. H., Donkers, J., & van Merrienboer, J. J. G. (2021). Stimulating the intention to change learning strategies: The role of narratives. International Journal of Educational Research, 107, [101753]. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2021.101753

Surma, T., Vanhoyweghen, K., Camp, G., & Kirschner, P. A. (2018). The coverage of distributed practice and retrieval practice in Flemish and Dutch teacher education textbooks. Teaching and Teacher Education, 74, 229-237. https://doi.org/10.1016/j.tate.2018.05.007