Laaggeletterdheid komt door slecht onderwijs

Wat volgt is een opiniestuk van Sezgin Cihangir[1] dat op zaterdag 18 september verscheen in Het Parool. Het wordt hier geplaatst met zijn nadrukkelijke toestemming.

Vorige week was het de Week van Lezen en Schrijven, voorheen de Week van de Alfabetisering, (die naam was blijkbaar te moeilijk). Op LinkedIn zag ik een mooi bericht van Marjolein Moorman, de Amsterdamse wethouder van onderwijs. Zij wijst op de mogelijkheden die de gemeente Amsterdam biedt om, als je laaggeletterd bent, er iets aan te doen.

“1 op de 6 Amsterdammers is laaggeletterd”, luidt de boodschap. “Vaak missen zij ook de digitale vaardigheden om goed om te gaan met een computer, smartphone en tablet. Wie de taal spreekt heeft meer kansen, vaker werk en leeft gezonder. Daarnaast verdient iedereen het om goed te leren lezen en te kunnen genieten van alle prachtige boeken die er zijn. Want lezen is ook zo leuk!”

Daar heeft Marjolein Moorman volkomen gelijk in. Aristoteles zei al dat wie de taal beheerst de wereld beheerst, en nu hoeven we natuurlijk niet allemaal de wereld te beheersen, liever niet eigenlijk, maar wat we wel willen is het beheersen van onze eígen wereld, zodat wij ons kunnen ontplooien en volwaardig mee kunnen doen in de samenleving. Zonder een goede beheersing van de taal is dat onmogelijk. Er zijn genoeg expats in Nederland die uitstekend functioneren zonder dat zij onze taal beheersen, maar dat is omdat zij een andere taal goed spreken, die wij in Nederland óók veel spreken. Dan spreken we bijvoorbeeld. Engels en komen we er meestal wel uit. Maar als zo’n gemeenschappelijke tweede taal er niet is, kun je niet meedoen en kom je onvermijdelijk in een isolement.

Op ons instituut, waar wij kinderen ondersteunend onderwijs geven, zien wij elke dag hoe pijnlijk het is als kinderen een taalachterstand hebben, en hoe dankbaar zij zijn, en hun ouders, als wij ze helpen die achterstand weg te werken. En dus is het goed dat ook de gemeente Amsterdam een programma heeft voor de bestrijding van laaggeletterdheid. In het filmpje op de website van de gemeente zien wij diverse mensen van kleur, voor wie dit programma kennelijk bestemd is.

Maar wacht eens, wat betekent dat eigenlijk, laaggeletterdheid? Dat betekent dat je te weinig taalvaardigheden hebt om jezelf goed te redden in de samenleving. Maar de mensen in dat videootje, zijn die laaggeletterd, of hebben ze een gebrekkige beheersing van de Nederlandse taal? Die Turkse meneer die wij zien, zou die het Turks ook slecht  beheersen? Ik wed van niet!

Ik ken heel wat mensen die hoog-ontwikkeld zijn, maar de Nederlandse taal niet perfect of zelfs gebrekkig beheersen. Misschien ben ik er zelf wel een! Zij zijn echt wel ’gealfabetiseerd’, alleen niet volledig in het Nederlands. Taalbeheersing, dat is het echte probleem.

Daar mankeert het soms aan bij ‘nieuwe Nederlanders’, en daar moet iets aan gedaan worden, en het is goed dat de gemeente Amsterdam daaraan werkt. Maar laten we vooral niet uit het oog verliezen dat er heel veel gewone Nederlandse kinderen zijn, steeds meer, helaas, die het Nederlandse basisonderwijs verlaten zonder dat zij goed kunnen lezen en schrijven. Dat percentage stijgt nog elk jaar, met als gevolg dat Nederland jaar in jaar uit slechter scoort op de internationale ranglijsten als het gaat om onderwijskwaliteit. Deze kinderen hebben een basisschooldiploma dus die zul je niet gauw ‘laaggeletterd’ noemen, maar op taalgebied zijn zij dat wel degelijk. Zij zijn geen vluchtelingen of asielzoekers of immigranten die hier terecht kwamen en de taal nog moeten leren, zij zijn Nederlandse kinderen, afgeleverd door het Nederlandse onderwijs, zonder dat zij de bijsluiter van een doosje paracetamol of een brief van de gemeente kunnen ontcijferen. Noem het laaggeletterdheid, noem het slechte taalbeheersing – dit is geen probleem van volwassenen die door speciale omstandigheden de taal niet goed geleerd hebben, dit is een nationaal probleem van een falend onderwijssysteem, dat er niet in slaagt gewone, Nederlandse kinderen elementaire taalvaardigheden bij te brengen.

Hoogwaardiger onderwijs, meer en betere kennisoverdracht, minder gefröbel, minder ‘ontdekkend’ en meer écht leren – als onderwijswethouder en gedreven sociaal democraat, begaan met de verheffing van kansarme groepen, kan mevrouw Moorman daar ook een verschil maken. ‘Laaggeletterdheid’ repareren is goed, maar laaggeletterdheid voorkomen is beter. En dat gebeurt op de basisschool. Daar moet niet jaarlijks één week in september aan gewerkt worden, maar het hele jaar door, met man en macht.

[1] Sezgin Cihangir is doctor in de sociale psychologie, directeur van het Nederlands Mathematisch Instituut (een particuliere onderwijsinstelling) en lid van Team Red het Onderwijs