Ik werd afgelopen week door NOS op 3 geïnterviewd n.a.v. een petitie die aan de overheid ingediend werd over restitutie van het betalde collegegeld wegens “slecht’ online onderwijs. Ik heb lekker driekwartier met eindredacteur Roel van Niekerk gesproken, maar je weet hoe dat gaat: Je geeft een interview van 45 minuten en uiteindelijk komen er twee of drie soundbites in het programma. Vandaar dat ik gekozen heb om mijn antwoorden op zijn vragen hier te publiceren.
Even een noot vooraf:
Docenten op alle niveaus (ho, mbo, vo, po) hebben hun stinkende best gedaan om in deze ‘oorlogszone’ van de ene op de andere dag hun hele onderwijsaanpak aan te passen aan deze noodsituatie. Zij moesten roeien met de riemen die zij hadden en deze riemen waren minimaal! Zij kregen geen enkele voorbereidingstijd, zij moesten werken met commerciële vergaderprogramma’s zoals Zoom en Teams die niet voor onderwijs ontwikkeld zijn, zij hadden geen beschikking over specifieke gereedschappen voor afstandsonderwijs (m.u.v. de Open Universiteit), enzovoorts. En docenten deden dit zonder enige training, vooropleiding of ervaring in het verzorgen van afstandsonderwijs.
Zij verdienen over de hele linie (uitzonderingen daargelaten) onze grote dankbaarheid en respect. Doe ze maar na!
Vraag 1: Wat weten we uit onderzoek van laatste 20 jaar over online versus offline leren?
- Ten eerste noem ik het niet online leren, maar afstandsonderwijs. De meeste studies laten zien dat afstandsonderwijs van hoge hoge kwaliteit is. Het niveau doet niet onder voor ‘fysiek/contact’ onderwijs en uit de visitaties in Nederland sinds de oprichting van de Open Universiteit is het cursusmateriaal meestal beter beoordeeld dan de traditionele universiteiten.
- De meeste onderzoekingen laten zien dat studenten die afstandsonderwijs volgen ook even veel leren als studenten in een face-to-face setting.
- Studentretentie (d.w.z. hoeveel studenten het volhouden) is bij afstandsonderwijs een stuk minder. M.a.w. uitval is beduidend hoger.
- Het blijkt ook dat het zelf kunnen managen van je eigen tijd en het zelf kunnen organiseren van je studeerwerkzaamheden (studeren, lezen, werken aan opdrachten…) – ofwel zelfgereguleerd leren – van het allergrootste belang zijn. Als je op afstand studeert maar niet over deze vaardigheden beschikt, dan zal je het zeer moeilijk krijgen (zachtjes uitgedrukt).
- Ook laat het onderzoek zien dat de ‘betere’ studenten het beter doen als het om afstandsonderwijs gaat. ‘Zwakkere’ studenten hebben beduidend meer problemen. Dit geldt ook voor leeftijd: ho studenten (universiteit/hogeschool) hebben iets mindere moeite dan vo-leerlingen en die hebben het weer iets makkelijker dan po-leerlingen.
- Let wel, de meeste onderzoekingen gaan over open afstandsonderwijs / universiteiten / leven lang leren. Studenten in het traditionele ho zijn van een andere studentpopulatie, zijn vaak in een andere levensfase, hebben zelf gekozen voor de vrijheden die afstandsonderwijs biedt met betrekking tot wanneer, waar en hoe lang je gestudeert, enzovoorts. Studenten die studeren aan traditionele universiteiten zijn anders en, misschien belangrijker, hebben niet gekozen voor leren op afstand.
Vraag 2: Wat weten we van onderzoeken van dit jaar over online leren tijdens covid?
- Hier weten wij zeer weinig over. Het onderwijs is pas half maart begonnen. De eerste onderzoekingen konden pas daarna worden uitgevoerd en men is nu bezig de data te analyseren en/of de resultaten op te schrijven. Artikelen hierover zullen pas de komende winter en lente in de wetenschappelijke tijdschriften verschijnen.
- Met betrekking tot deze studies is de vraag: Waarmee wordt er vergeleken / wat is de controleconditie? En hoe wordt er gecontroleerd voor allerlei factoren die ook van invloed kunnen zijn? Ik vrees dat de kwaliteit van dit onderzoek behoorlijk te wensen over zal laten en ik zeg dit als editor van twee wetenschappelijke tijdschriften!
- Wat wij nu hebben is weinig meer dan anekdotes of het soort onderzoek in de trant van: Wat meen jij als docent dat leerlingen/studenten hebben geleerd? Of onderzoek dat aan studenten/leerlingen vraagt: Wat denk je dat je geleerd hebt? Denk je dat je meer, evenveel, minder hebt geleerd dan…?. Wat vond je van het onderwijs? Zulk zogenaamd onderzoek, gebruikmakend van vragenlijsten naar meningen van docenten of studenten, zegt niets over wat er werkelijk geleerd is.
Vraag 3: Hoe goed is het online onderwijs dat nu wordt gegeven?
- Zoals ik zei, het is roeien met de riemen, en vaak minimale riemen, die je hebt. Er was geen specifieke software, geen goed ontworpen en ontwikkeld cursusmateriaal voor afstandsonderwijs, geen specifieke roosters hiervoor, geen aangepaste / passende tentaminering, enzovoorts.
- Ik vergelijk het met een ziekenhuis in een oorlogszone of rampgebied ten opzichte van bijvoorbeeld een normaal academisch ziekenhuis. Normaal onderwijs is een operatiekamer in een academisch ziekenhuis. De operatie is vooraf goed gepland, de OK is volledig ingericht met state-of-the-art apparatuur, alles is gesteriliseerd en op z’n plaats, er is een volledig team van artsen, specialisten, anesthesiologen, verpleegkundigen, er is back-up apparatuur voor als het nodig zal blijken te zijn, enzovoorts.
- Wat wij hebben meegemaakt noem ik, met dank aan collega Chuck Hodges c.s., emergency remote teaching (noodonderwijs op afstand). Vergelijk het voorgaande punt met een MASH (mobile army surgical hospital) in een oorlogszone of rampgebied. Niets is voorbereid qua planning en inzet, er is een minimum aan apparatuur, mensen moeten vaak taken uitvoeren waar ze niet voor zijn opgeleid, er zijn nauwelijks geneesmiddelen laat staan back-up apparatuur, enzovoorts. De medici doen hun best om te patiënten levend te houden. Docenten werken aan een soort noodonderwijs in een rampgebied.
- Zonder voorbereiding of voorbereidingstijd moesten universiteiten ineens een soort onderwijs geven dat ze nooit eerder gegeven hadden, waar geen ervaring mee was, met minimale uitrusting, en ga zo maar door.
Hier moet ik een tweede noot plaatsen:
Leren is interactie. Ik heb hier zelfs een oratie over gehouden toen ik hoogleraar werd in Utrecht. Omdat leren interactie is, moeten/mogen studenten niet buiten schot blijven. Studenten hebben hier niet voor gekozen. Evenals docenten kwamen zij hierin terecht zonder het zelf te willen, maar ook zonder voorbereiding en zonder de kennis, vaardigheden, attituden en ervaringen die nodig zijn om in deze situatie goed te kunnen leren.
Tja, dit is alleen anekdotisch dus of het echt zo is of niet weet ik niet, maar het lijkt alsof studenten zelf zeggen– als ik de media mag geloven – dat zij hun tijd niet goed kunnen managen. In mijn woorden hebben zij niet de kennis en vaardigheden die nodig zijn om zelfgereguleerd te leren. Zij zeggen ook dat zij de sturing en begeleiding van de docent missen en dat zij die sturing en begeleiding nodig hebben om goed bij de les te blijven en studeren. Ik zal niet proberen de oorzaken hiervan te verklaren, maar zal alleen een aantal vaak genoemde redenen opnoemen.
Vanuit de neuropsychologie bekeken zou de verklaring kunnen zijn dat het helemaal niet reëel is om te verwachten dat studenten dit kunnen, omdat hun prefrontale cortex nog niet goed c.q. niet volledig ontwikkeld is. Anderen zullen zeggen dat het vanzelfsprekend is dat studenten hun studie niet kunnen zelfreguleren omdat zij altijd ouderwets, docentgestuurd fabrieksonderwijs hebben gekregen. Ik laat in het middel wat de oorzaak is. Een derde reden zou kunnen zijn dat zij de domeinspecifieke kennis niet hebben om hun studie zelf te sturen en reguleren. Wat de reden ook is, constateer ik alleen dat zij het niet kunnen en dat zeggen zij zelf ook!
Hieraan gerelateerd, studenten blijken zich ook niet goed te kunnen concentreren en worden voortdurend – zowel tijdens online colleges als daarna – afgeleid door alle sociale media om hen heen. Om een of andere reden (ik zal hier niet ingaan op de redenen) zijn zij niet in staat om die media en apps – wat ik noem ‘weapons of mass distraction’ – uit te zetten. In een leslokaal kan de docent vragen/eisen dat hun apparaten uit zijn en dit enigszins controleren maar in een afstandssituatie moet de student het zelf doen. En die blijkt dat dus niet te kunnen!
Tot slot, het gemis aan interactie (ook een vaak gehoorde klacht) is ook deels te wijten aan de studenten, of in ieder geval die studenten die weigeren hun webcams aan te doen of bezig zijn andere dingen te doen i.p.v. te participeren. Als docenten studenten niet kunnen zien of als de studenten hun aanwezegheid verbergen, kan de docent ook niet met de student interacteren. Sterker nog, de docent kan niet eens zien of de student werkelijk aanwezig is of alleen ingelogd is!
- Wat ik hier wil zeggen is dat het niet aan de ene (de school/universiteit, de docent) of de andere (de student) ligt. Scholen/universiteiten, docenten en studenten/leerlingen hebben het aan de ene kant heel moeilijk en doen meestal hun best maar aan de andere kant, en niet per se door hun eigen schuld, delen ze de verantwoordelijkheid voor het niveau en de kwaliteit van het onderwijs en het leren.
Vraag 4: Heeft u tips voor zowel docenten en studenten om – binnen de huidige beperkte mogelijkheden – het afstandsonderwijs zo goed mogelijk aan te pakken?
- Ik heb een video online met 10 tips voor Emergency Remote Teaching.
- De Open Universiteit heeft online colleges over digitale didactiek gemaakt die gratis zijn voor docenten.
- Maak gebruik van beschikbare open courseware (MIT, Stanford, enz.).
- Houd de teugels sterk in handen. Hoewel ik vind dat het nooit de tijd is voor ontdekkend leren en zelfgereguleerd leren, nu moet je het als docent zeker niet doen. Minimaliseer de hoeveelheid vrijheidsgraden, geef sturing (zoals gezegd, studenten geven aan dat zij problemen hebben hun eigen leren te reguleren), probeer studenten te overtuigen al hun sociale media uit te zetten als ze les volgen of aan het zelf studeren zijn, bevorder c.q. eis dat webcams aan zijn zodat je kan interacteren met de studenten. Ik zou zo nog wel even kunnen doorgaan!
