Tips voor effectieve didactiek als je onderwijs op afstand moet geven

Deze bijdrage is gebaseerd op ‘Wijze Lessen: Twaalf Bouwstenen voor Effectieve Didactiek’ en komt, dus, niet alleen uit mijn koker maar is een gezamenlijk product van een samenwerking tussen Tim Surma, Kristel Vanhoyweghen, Dominique Sluijsmans, Gino Camp, Daniel Muijs en mijn persoon. Het boek, recentelijk gekroond als Onderwijsboek van het Jaar 2019 door de LBBO, kan je gratis downloaden op www.wijzelessen.nu. De papieren versie van het boek kun je bestellen bij Ten Brink Uitgevers.

Door de Corona pandemie gaan we met z’n allen door een periode die waarschijnlijk niemand eerder heeft meegemaakt. Al onze leerlingen zitten thuis en klassikale lessen zijn in de komende weken (maanden?) onmogelijk. Online onderwijs is daarvoor gelukkig een oplossing, maar de didactiek die daarbij komt kijken is niet (helemaal) vergelijkbaar met wat er in het klaslokaal bij face-to-face onderwijs gebeurt. Hier volgt een aantal tips:

• Een belangrijke raadgeving vooraf: Blijf bij de essentie. 

De overheid raadt het aanbieden van nieuwe leerstof af, maar adviseert wel het onderhouden van reeds behandelde leerstof. Dit advies is krachtig en goed om na te streven, want leerstof die je niet herhaalt, vergeet je Denk aan de dip na de zomervakantie! 

1. Kader de leerstof die je wil laten verwerken in in een groter geheel. 

Geef duidelijk aan welke leerstof je leerlingen juist moeten verwerken en plaats deze in een groter plaatje (contextualiseren).  Zo bied je de hen mentale kapstokken die hen helpen structuur te brengen en richting te geven aan hun leerproces. 

• Verwijs naar relevante voorkennis die zij hebben en/of kunnen opzoeken.   

Zorg dat jouw leerlingen weten welke concrete voorkennis en vaardigheden van hen verwacht wordt en waar ze die kunnen terugvinden als ze de kennis of vaardigheid niet paraat hebben. Waar kunnen ze terecht als ze bepaalde begrippen niet meer weten, formules zijn vergeten of eerder verworven vaardigheden niet meer lukken? 

• Communiceer concrete leerdoelen en/of succescriteria bij de leerstof.  

Voor jou als leraar zijn de doelen en verwachtingen bij een opdracht helder.  Leerlingen vinden het echter niet altijd duidelijk wat precies van hen verwacht wordt en tot op welk niveau ze de leerstof moeten beheersen. 

• Laat leerlingen een uitgewerkt voorbeeld bestuderen alvorens te starten met de oefeningen. 

Eén manier om effectief voorbeelden te gebruiken is door uitgewerkte voorbeelden te gebruiken. Dit zijn oefeningen waarvan de oplossing. stap-voor-stap volledig is uitgeschreven. Een ander soort voorbeeld is een modeleervoorbeeld (modeling example). Hierbij doe jij de opdracht voor via bijvoorbeeld een YouTube-video en geef je tijdens de uitvoering steeds aan wat en waarom je dingen doet.

• Bied leerlingen ondersteuning aan tijdens het oefenen.  

Niet iedereen begrijpt de inhoud meteen. Gebruik scaffolding om leerlingen te ondersteunen die afneemt naarmate zij de stof beter begrijpen. Dit kan lastig zijn gezien de huidige omstandigheden.

• Laat leerlingen de leerstof actief verwerken.   

Het bestuderen van de leerstof volstaat niet. Geef je de leerlingen daarom opdrachten die de verwerking van de leerstof activeren. Laat leerlingen elaboreren (uitweiden): Formuleer vragen die hen aan het denken zetten. Denk hierbij aan vragen over: Wat? Waar? Wie? Wanneer? Waarom? Hoe?. Zorg ook hier dat leerlingen hun antwoorden kunnen verbeteren en bijsturen. 

• Laat leerlingen achterhalen of ze de leerstof (nog steeds) onder de knie hebben.

Laat je leerlingen (na het oefenen) een ‘oefentoets’ maken waarmee ze kunnen nagaan of ze de leerstof echt beheersen.  Een oefentoets leidt tot beter leren (dan bijvoorbeeld het opnieuw doorlezen van de stof), maar laat jou en hen ook zien of zij de stof hebben begrepen.

• Geef leerlingen voldoende terugkoppeling op wat ze gedaan hebben.

Belangrijk hierbij is dat leerlingen terugkoppeling krijgen op hun antwoorden. Dit kan correctief zijn (fout: het antwoord is), maar beter is directief (fout: je had het eigenlijk zo moeten oplossen) of epistemisch (Hoe ben je hierop gekomen? Was het antwoord anders als je rekening had gehouden met…?

• Spreid oefening in de tijd

Laat je je leerlingen toch nieuwe leerstof verwerken, dan raden we aan om deze leerstof in korte brokjes aan te bieden (3 X 15 minuten i.p.v. 45 minuten achter elkaar) een ook op een of meer latere momenten te laten terugkeren. Onderzoek laat immers zien dat het veel effectiever is om de oefening te spreiden in de tijd.

Wil je een video hiervan zien?

In een notendop:

• Houd het kort. „Probeer in je online les niet te doen wat je normaal doet.”
• Bereid je goed voor. „Weet wat je gaat vertellen, pas dat niet gedurende de les aan.”
• Zorg voor structuur. „Zet op een rij wat leerlingen moeten doen en zorg dat je kunt zien of ze het gedaan hebben.”
• Bereid leerlingen voor. „Als je het gaat hebben over driehoeken, moet je voorbereidend sturen. Ze moeten voorkennis hebben.”
• Geef vooraf en achteraf korte opdrachten die ingeleverd moeten worden. „Niet ingewikkeld of diepgaand, maar dingen die ze in een paar minuten kunnen doen en waaraan je kunt zien of ze het begrijpen.”
• Maak gebruik van de online bronnen die er zijn. „Probeer niet zelf iets in een avondje beter te doen wat door een ander al goed gedaan is.”